ประพันธ์โดย นางฉลอม สามิตร ประธานชมรมอนุรักษ์เพลงพื้นบ้านของตำบลท้อแท้ อำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก
การนวดข้าวนั้นเป็นวิถีชีวิตของคนมาตั้งแต่สมัยโบราณนับเป็นร้อย ๆ ปีมาแล้ว โดยจะเริ่มตั้งแต่ชาวนาเกี่ยวข้าวเสร็จก็จะมัดรวมกันเป็นฟ่อน เรียกว่า ฟ่อนข้าว แล้วชาวนาจะขนข้าวมาที่ลาน ซึ่งทำไว้โดยใช้จอบ หญ้าออกพอกับความต้องการแล้วใช้ขี้ควายละลายน้ำทาไปทั่วลานเรียกว่า ยาลาน นำข้าวมาเรียง ๆ กันเรียกว่า ลอมข้าว เมื่อจะเริ่มนวด เข้าจะเอาหลักปักตรงกลางลานเรียกว่า เสาเกียด แล้วนำฟ่อนข้าวจากที่ลอมไว้มาวางตั้งเรียงรอบเสาเกียดวางซ้อนกันหลาย ๆ ชั้น แล้วใช้ควายผูกกับเสาเกียดหลาย ๆ ตัวย่ำบนฟ่อนข้าวควายจะเดินรอบเสาเกียดฟลาย ๆ รอบ เมล็ดข้าวจะหล่นมาจากหมดแล้ว ชาวนาเขาจะช่วยกัน ใช้ขอฉายโหย่งฟาง ออกจากเมล็ดข้าว เมื่อเสร็จแล้วจะเหลือชิ้นเล็ก ๆ หล่นปนอยู่ในข้าวเขาจะใช้ขอฉาย ควักฟาง ออกเมื่อควักเสร็จแล้วจะเหลือเป็นผงฟางเรียกว่า ขี้รุฟาง เขาจะให้ตะแกรงร่อนเอาเศษฟางออกเรียกว่า ร่อนฟาง เมื่อร่อนเสร็จแล้วเขาจะใช้กระคานผูกเชือกหัวท้ายถึง 2 ข้าวขึ้นกองรอยเสาเกียดเรียกว่า ชักข้าวขึ้นเกียด เมื่อข้าวขึ้นกองใหญ่รอบเสาเกียดแล้ว เขาจะใช้พั่ว สาดข้าวแทนหรือเครื่องพัดข้าว โดยใช้คนหมุน เมื่อได้ข้าวที่ไม่มีฟางปนสะอาดแล้ว ก็นำขึ้นไปเก็บในยุ้งฉางต่อไป
ขณะที่ทำกิจกรรมเหล่านี้ ชาวนาจะมีการร้องรำทำเพลงไปด้วย เพื่อให้เกิดความสนุกสนาน ผ่อนคลาย หายเหนื่อย เมื่อยล้า เกิดความสามัคคี ร่วมแรงร่วมใจ การทำงานเขาเอาแรงกันไม่จ้างกันและการเปิดโอกาสให้หนุ่มสาวได้พบปะกันมีการร้องเพลงเกี้ยวราพาสีกัน เย้าแหย่กันไป จึงทำให้เกิดเพลงนวดข้าวขึ้น
ปัจจุบันการนวดข้าวดังกล่าวจะไม่มีอีกแล้วเพราะเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาแทน การนำเสนอ ได้นำเสนอการเล่นเพลงนวดข้าวไปหลายแห่งเพื่อให้อนุชนรุ่นหลังได้รู้จัก และช่วยกันอนุรักษ์สืบสานไว้ โดยสำนักศิลปะและวัฒนธรรม ในฐานะศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม ดำเนินการจัดอบรมและถ่ายทอดบทเพลงพื้นบ้านนวดข้าวให้กับคณาจารย์และนักศึกษาสาขาวิชาดนตรี-นาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม เป็นต้นแบบการแสดงและขยายผลให้กับเยาวชนในจังหวัดพิษณุโลกต่อไป
บทเพลงนวดข้าว
ถ้าเจ้าเอ๋ยฟางเอ๋ย เอ่อ เอยฟางเอย (สร้อย) (2 ครั้ง)
คู่โหย่งฟาง
ชาย โหย่งเถิด เถิดนะ แม่โหย่ง (ช้ะๆ) ฉันรัก แม่คนคิ้วโก่ง ฉันจึงมาโหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง โหย่งเถิด เถิดนะ พ่อโหย่ง (ช้ะๆ) ขอเชิญ พ่อสูงโหย่ง มาช่วยกันโหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
ชาย โหย่งเถิด เถิดนะ แม่โหย่ง (ช้ะๆ) ฉันอยาก จะนอนคลุมโปง กับคนที่โหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง โหย่งเถิด เถิดนะ พ่อโหย่ง (ช้ะๆ) คนแก่จะเข้าโรง ยังอยากคลุมโปง เอ๋ยโหย่งฟางเอย (สร้อย)
คู่ควักฟาง
ชาย ควักเถิด เถิดนะแม่ควัก (ช้ะๆ) พี่อยากจะฝากความรัก กับที่ควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง ควักเถิด เถิดนะพ่อควัก (ช้ะๆ) น้องขอดูใจ พี่สักพัก ค่อยกลับมาควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
ชาย ควักเถิด เถิดนะแม่ควัก (ช้ะๆ) ไปกับพี่สักพัก ค่อยๆควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง ควักเถิด เถิดนะพ่อควัก (ช้ะๆ) ขอฉายของพี่ยาวนัก จะควักให้หักเอ๋ยฟางเอย
ถ้าเจ้าเอ๋ยตะแกงเอ๋ย เอ่อ เอยตะแกงเอย (สร้อย) (2 ครั้ง)
คู่ล่อนฟาง
ชาย ล่อนเถิด เถิดนะแม่ล่อน (ช้ะๆ) แม่เล็บมือตั้ง แม่หลังมืออ่อน ขอเชิญมาล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
หญิง ล่อนเถิด เถิดนะพ่อล่อน (ช้ะๆ) พี่อย่ามาทำออดอ้อน น้องไม่อยากให้ล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
ชาย ล่อนเถิด เถิดนะแม่ล่อน (ช้ะๆ) ตะแกงของน้องถูกใช้มาก่อน พี่ไม่อยากจะล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
หญิง ล่อนเถิด เถิดนะพ่อล่อน (ช้ะๆ) ตะแกงของน้องถึงจะเก่ามาก่อน ก็ไม่อยากให้ล่อนเอ๋ยตะแกงเอย
ชักข้าวขึ้นเกียตร
สร้อยชาย ยอดมิ่งมาช่วยกันชัก (ช่า) ยอดรักมาช่วยกันเย่อ บุ๊บ บั๊บ บ้ำ เบ้อ ชักให้เสมอกันเอย
สร้อยหญิง ยอดมิ่งมาช่วยกันชัก (ช่า) ยอดรักมาช่วยกันเย่อ ชักให้เสมอกันเอย
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดตาล
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่นมยาน (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดชะพู
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกเจ้าชู้ (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดไผ่
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกตูดใหญ่ (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดผักบุ้ง
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกหัวยุ่ง (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดสะแก
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกแก่ๆ (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดใบลาน
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกหัวล้าน (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดโพธิ์
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกนมโต (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดสะเดา
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกขี้เมา (สร้อย)
(โห่ 3 ลา) -จบ-
เรียบเรียงโดย ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม
