ประพันธ์โดย นางฉลอม สามิตร ประธานชมรมอนุรักษ์เพลงพื้นบ้านของตำบลท้อแท้ อำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก ผู้สืบสานวัฒนธรรมท้องถิ่น
การนวดข้าวนั้นเป็นวิถีชีวิตของคนมาตั้งแต่สมัยโบราณ ซึ่งสืบทอดมานับเป็นร้อย ๆ ปี โดยกระบวนการเริ่มตั้งแต่ชาวนาเกี่ยวข้าวเสร็จ แล้วมัดรวมกันเป็นฟ่อน เรียกว่า “ฟ่อนข้าว” จากนั้นชาวนาจะขนข้าวมาที่ลาน ซึ่งลานนี้ทำไว้โดยใช้จอบปรับหญ้าให้เรียบตามความต้องการ และใช้ขี้ควายละลายน้ำทาไปทั่วลาน เรียกว่า “ยาลาน” ต่อมา นำข้าวมาเรียง ๆ กันเรียกว่า “ลอมข้าว”
เมื่อจะเริ่มนวด ชาวนาจะปักหลักตรงกลางลานเรียกว่า “เสาเกียด” แล้วนำฟ่อนข้าวจากที่ลอมไว้มาวางตั้งเรียงรอบเสาเกียดซ้อนกันหลายชั้น จากนั้นใช้ควายผูกกับเสาเกียดหลาย ๆ ตัว ย่ำบนฟ่อนข้าว โดยควายจะเดินรอบเสาเกียดไปเรื่อย ๆ ทำให้เมล็ดข้าวหล่นออกมา
หลังจากนั้น ชาวนาจะช่วยกันใช้ขอฉายโหย่งฟางออกจากเมล็ดข้าว และเมื่อเสร็จแล้ว จะเหลือชิ้นเล็ก ๆ ปนอยู่ในข้าว ชาวนาจะใช้ขอฉายควักฟางออก เมื่อควักเสร็จแล้ว จะเหลือเป็นผงฟางเรียกว่า “ขี้รุฟาง” ซึ่งต่อไปจะใช้ตะแกรงร่อนเอาเศษฟางออก เรียกว่า “ร่อนฟาง”
เมื่อร่อนเสร็จแล้ว ชาวนาจะใช้กระคานผูกเชือกหัว–ท้าย แล้วชักข้าวขึ้นกองรอบเสาเกียด เรียกว่า “ชักข้าวขึ้นเกียด” และเมื่อข้าวขึ้นกองใหญ่รอบเสาเกียดแล้ว จะใช้พั่วสาดข้าวแทนเครื่องพัดข้าว โดยมีคนหมุน จนกระทั่งข้าวที่ได้ไม่มีฟางปน จึงนำขึ้นไปเก็บในยุ้งฉางต่อไป
ขณะที่ทำกิจกรรมเหล่านี้ ชาวนา ก็มักจะ มีการร้องรำทำเพลงไปด้วย เพื่อให้ เกิดความสนุกสนาน ผ่อนคลาย และหายเหนื่อยเมื่อยล้า พร้อมทั้งยังช่วยให้ เกิดความสามัคคีและการร่วมแรงร่วมใจ เนื่องจากการทำงานนวดข้าว เป็นการ เอาแรงกัน ไม่ได้มีการจ้างวานกัน อีกทั้งยังเปิดโอกาสให้ หนุ่มสาวได้พบปะกัน โดยมีการร้องเพลงเกี้ยวพาราสีและหยอกล้อเย้าแหย่กันไปมา จึงก่อให้เกิด เพลงนวดข้าวขึ้น
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันการนวดข้าวดังกล่าว ได้เลือนหายไป เนื่องจากเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาแทนที่ ดังนั้นการนำเสนอในครั้งนี้จึงได้มีการ จัดการแสดงเพลงนวดข้าวในหลายพื้นที่ เพื่อให้ อนุชนรุ่นหลังได้รู้จักและช่วยกันอนุรักษ์สืบสานไว้
โดยสำนักศิลปะและวัฒนธรรม ในฐานะศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม ได้ดำเนินการ จัดอบรมและถ่ายทอดบทเพลงพื้นบ้านนวดข้าวให้กับคณาจารย์และนักศึกษาสาขาวิชาดนตรี–นาฏศิลป์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม ซึ่งนับเป็น ต้นแบบการแสดง อันจะนำไปสู่ การขยายผลให้กับเยาวชนในจังหวัดพิษณุโลกต่อไป
บทเพลงนวดข้าว
ถ้าเจ้าเอ๋ยฟางเอ๋ย เอ่อ เอยฟางเอย (สร้อย) (2 ครั้ง)
คู่โหย่งฟาง
ชาย โหย่งเถิด เถิดนะ แม่โหย่ง (ช้ะๆ) ฉันรัก แม่คนคิ้วโก่ง ฉันจึงมาโหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง โหย่งเถิด เถิดนะ พ่อโหย่ง (ช้ะๆ) ขอเชิญ พ่อสูงโหย่ง มาช่วยกันโหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
ชาย โหย่งเถิด เถิดนะ แม่โหย่ง (ช้ะๆ) ฉันอยาก จะนอนคลุมโปง กับคนที่โหย่งเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง โหย่งเถิด เถิดนะ พ่อโหย่ง (ช้ะๆ) คนแก่จะเข้าโรง ยังอยากคลุมโปง เอ๋ยโหย่งฟางเอย (สร้อย)
คู่ควักฟาง
ชาย ควักเถิด เถิดนะแม่ควัก (ช้ะๆ) พี่อยากจะฝากความรัก กับที่ควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง ควักเถิด เถิดนะพ่อควัก (ช้ะๆ) น้องขอดูใจ พี่สักพัก ค่อยกลับมาควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
ชาย ควักเถิด เถิดนะแม่ควัก (ช้ะๆ) ไปกับพี่สักพัก ค่อยๆควักเอ๋ยฟางเอย (สร้อย)
หญิง ควักเถิด เถิดนะพ่อควัก (ช้ะๆ) ขอฉายของพี่ยาวนัก จะควักให้หักเอ๋ยฟางเอย
ถ้าเจ้าเอ๋ยตะแกงเอ๋ย เอ่อ เอยตะแกงเอย (สร้อย) (2 ครั้ง)
คู่ล่อนฟาง
ชาย ล่อนเถิด เถิดนะแม่ล่อน (ช้ะๆ) แม่เล็บมือตั้ง แม่หลังมืออ่อน ขอเชิญมาล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
หญิง ล่อนเถิด เถิดนะพ่อล่อน (ช้ะๆ) พี่อย่ามาทำออดอ้อน น้องไม่อยากให้ล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
ชาย ล่อนเถิด เถิดนะแม่ล่อน (ช้ะๆ) ตะแกงของน้องถูกใช้มาก่อน พี่ไม่อยากจะล่อนเอ๋ยตะแกงเอย (สร้อย)
หญิง ล่อนเถิด เถิดนะพ่อล่อน (ช้ะๆ) ตะแกงของน้องถึงจะเก่ามาก่อน ก็ไม่อยากให้ล่อนเอ๋ยตะแกงเอย
ชักข้าวขึ้นเกียตร
สร้อยชาย ยอดมิ่งมาช่วยกันชัก (ช่า) ยอดรักมาช่วยกันเย่อ บุ๊บ บั๊บ บ้ำ เบ้อ ชักให้เสมอกันเอย
สร้อยหญิง ยอดมิ่งมาช่วยกันชัก (ช่า) ยอดรักมาช่วยกันเย่อ ชักให้เสมอกันเอย
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดตาล
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่นมยาน (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดชะพู
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกเจ้าชู้ (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดไผ่
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกตูดใหญ่ (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดผักบุ้ง
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกหัวยุ่ง (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดสะแก
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกแก่ๆ (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดใบลาน
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกหัวล้าน (สร้อย)
ชาย ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดโพธิ์
ทำบุญสิ่งใดหนอ จะได้ร่วมหอกับแม่พวกนมโต (สร้อย)
หญิง ช้างเอยเอ่อหะเอยช้างชักๆ อุ้มงวงขึ้นไปหักกระชากชักเอายอดสะเดา
ทำบุญสิ่งใดหนอ ไม่อยากร่วมหอกับไอ้พวกขี้เมา (สร้อย)
(โห่ 3 ลา) -จบ-
เรียบเรียงโดย ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูลสงคราม
